Wielu żołnierzy Straży Granicznej i Korpusu Ochrony Pogranicza poległo w pierwszych godzinach walk. Część z tych, którzy przetrwali, trafiło do niewoli niemieckiej i sowieckiej. Niektórzy już w kwietniu 1940 r. podzielili los tysięcy innych ofiar sowieckich.
Ocaleni z Gułagu już jesienią 1941 r. (tuż po zwolnieniu z łagrów) zostali zmobilizowani do nowo sformowanej Armii Polskiej na Wschodzie, by przejść szlak bojowy w ramach 2. Korpusu Polskich Sił Zbrojnych na Zacho- dzie. Byli żołnierze formacji granicznych, którzy przeżyli II wojnę światową, a zdecydowali się powrócić po 1945 r. z Wielkiej Brytanii do Polski, byli często skazy- wani na infamię i represje komunistyczne. Dopiero po 1990 r. odnaleźli należne im miejsce na kartach historii i przywrócono właściwy wymiar pamięci i godności ich dramatis personae.
Instytut Pamięci Narodowej Delegatura w Opolu, Dyrektor Ośrodka Kultury Góry Kalwarii oraz Prezes Stowarzyszenia Weteranów Polskich Formacji Granicznych mają zaszczyt zaprosić na konferencję naukową, na której przedstawione zostaną losy polskich żołnierzy formacji granicznych, pełniących służbę graniczną, na zachodnich i wschodnich rubieżach II Rzeczypospolitej, którzy we wrześniu 1939 r. jako pierwsi stoczyli zacięty bój z agresorami niemieckim i sowieckim.
PROGRAM KONFERENCJI
10.00 Rozpoczęcie konferencji, okolicznościowe wystąpienia – Prezentacja utworu muzycznego pt. „Żywy mur”,
wyk. Norbert „Smoła” Smoliński i zespół „Szaniec” przy udziale Orkiestry Reprezentacyjnej Straży Granicznej i Chóru Akade- mickiego UMCS im. Jadwigi Czerwińskiej w Lublinie
Panel I
Formacje graniczne w przededniu II wojny światowej oraz w kampanii polskiej we wrześniu 1939 r.
10.30 – 10.50 kpt. SG Mariusz URBAN (Placówka SG w Bydgoszczy, Nadwi- ślański Oddział SG w Warszawie), Generał Walerian Czuma
– losy ostatniego Komendanta Straży Granicznej II RP
10.50 – 11.10 dr Ksawery JASIAK (IPN OBBH Wrocław/Opole), Polegli na straży granic 1 września 1939 r. na przykładzie kadry Wielkopolskiego Inspektoratu Okręgowego Straży Granicznej z Placówki „Prosna”
11.10 – 11.30 kpt SG dr Grzegorz CWYL (Komenda Główna SG), Ppłk Marceli Kotarba – losy wojenne
11.30 – 11.50 dr Antoni Krzysztof SOBCZAK (Muzeum Łazienki Królewskie w Warszawie), Uzbrojenie Korpusu Ochrony Pogranicza (1924- 1939)
11.50 – 12.10 Miłosz FILIPOWIAK (Archiwum SG w Szczecinie), Wojenne
losy strażnika Adama Filipowiaka, prezentacja umundurowania polskich formacji granicznych 2 RP
12.10 – 12.30 Przerwa kawowa
Panel II
Losy żołnierzy formacji granicznych w ruchu oporu i Polskich Siłach Zbrojnych na Zachodzie
12.30 – 12.50 chor. SG Szymon KULIG (Nadwiślański Oddział SG w War- szawie), Lucjan Giżyński – oficer Korpusu Ochrony Pogranicza, powstaniec warszawski batalionu „Gozdawa” Armii Krajowej
12.50 – 13.10 ppłk rez. SG Jan NIKOŁAJUK (Stowarzyszenie Weteranów Polskich Formacji Granicznych), Losy Michała Jana Świtalskiego, dowódcy Kompanii Granicznej Korpusu Ochrony Pogranicza Rutka Tartak, Prezesa Okręgu Białostockiego WiN
13.10 – 13.30 dr hab. Michał POLAK, prof. PK (Dziekan Wydziału Humani- stycznego Politechniki Koszalińskiej), Dalsze losy płk. dypl. Zygmunta Bohusza-Szyszko, zastępcy dowódcy KOP w latach 1934-1938, w czasie II wojny światowej
13.30 – 13.50 mjr SG dr Artur OCHAŁ (Archiwum SG w Szczecinie),
Z biało-czerwoną w chlebaku na szczyt Monte Cassino. Żołnierskie losy chor. Ryszarda Stachurskiego (1902-1951)
13.50 – 14.10 Marek FIJAŁKOWSKI (Muzeum Okręgowe im. St. Staszica w Pile), Nietuzinkowe losy strażnika granicznego Czesława Malińskiego, uczestnika bitwy o Monte Cassino
14.10 – 14.30 prof. Bogusław POLAK (Wydział Humanistyczny Politechniki Koszalińskiej), Dokonania wojenne byłych oficerów KOP –
gen. bryg Nikodema Sulika i płk. dypl. Klemensa Rudnickiego w 5 Kresowej Dywizji Piechoty PSZ na Zachodzie
14.30 – 14.50
Sebastian NOWAKOWSKI (Fundacja Pamięci Narodów), Tułaczym szlakiem. Żołnierskie losy starszego sierżanta
KOP Stanisława Dutkowiaka
14.50 – 15.10 Przerwa kawowa
Panel III
W niewoli niemieckiej i sowieckiej, losy powojenne
15.10 – 15.30
Waldemar BOCHEŃSKI (Prezes Stowarzyszenia Weteranów Polskich Formacji Granicznych), kom. Straży Granicznej Józef Bocheński, Ofiara zbrodni katyńskiej († 23.04.1940)
15.30 – 15.50 kmdr por. rez. SG dr Grzegorz GORYŃSKI (Powszechna Wyższa Szkoła Humanistyczna „Pomerania” w Chojnicach), Obraz pewnej fotografii – wysiłki oficerów Korpusu Ochrony Pogranicza i Straży Granicznej w organizacji Wojsk Ochrony Pogranicza w 1945 r.
15.50 – 16.10 ppłk SG w st. sp. dr Wojciech GROBELSKI (Muzeum Sił Powie- trznych w Dęblinie – Oddział Muzeum Obrony Przeciwlotni- czej w Koszalinie), Sławomir Lindner. Oficer KOP z duszą artysty
Podsumowanie obrazem:
16.10 – 16.40 Emisja filmu dokumentalnego pt. Tynne. Termopile Kresów, (2021), reż. Leszek Wiśniewski, 2021 (30 min).
16.40 Zakończenie konferencji
Złożenie kwiatów pod tablicą pamiątkową poświęconą Centralnej Szkole Straży Granicznej i Centralnej Szkole Celnej istniejących w Górze Kalwarii w latach 1924-1933
Komitet naukowy konferencji:
Instytut Pamięci Narodowej – Centrala:
dr Konrad Graczyk (z-ca Dyrektora Biura Badań Historycznych, koordynator Centralnego Projektu Badawczego pt. II Wojna Światowa i okupacje ziem polskich 1939–1944/45), uczestnik CPB
dr Ksawery Jasiak (OBBH IPN we Wrocławiu Delegatura Opole)
Politechnika Koszalińska:
prof. Bogusław Polak
dr hab. Michał Polak, prof. PK (Dziekan Wydziału Humanistycznego)
Archiwum Straży Granicznej w Szczecinie:
mjr SG dr Artur Ochał
PWSH „Pomerania” w Chojnicach:
kmdr por. rez. SG dr Grzegorz Goryński
Muzeum Łazienki Królewskie w Warszawie:
dr Antoni Krzysztof Sobczak (z-ca Dyrektora)
Stowarzyszenie Weteranów Polskich Formacji Granicznych:
Waldemar Bocheński (Prezes SWPFG)
Pod patronatem honorowym Komendanta Głównego Straży Granicznej gen. dyw. SG Tomasza Pragi